Filmbespreking: Tirza

"Het boek is beter dan de film" is een gekende uitspraak die ook al meermaals uit mijn mond vloeide. Ik ben nochtans een boek- én filmfanaat. Toch bekijk ik nooit (bewust) de verfilming van een boek als ik dat boek al heb gelezen. Het omgekeerde gebeurt wel: ik werd bijvoorbeeld in de cinema verliefd op "Call me by your name" en wou daarna per se het boek lezen van Aciman. 

In het najaar kocht ik 'Tirza' voor een prikje. Ik was me toen niet bewust van het feit dat het boek verfilmd was. Ik vond het boek 'Tirza' eerlijk gezegd niet zo'n hoogvlieger. Ik had er meer van verwacht. Zou de verfilming het deze keer dan wel kunnen winnen van het boek? 

Namibië, Namibië, Namibië

De gelijknamige verfilming begint met het laatste deel van het boek: Jörgen Hofmeester wuift zijn dochter uit op de luchthaven. In het boek start het verhaal met Hofmeester die zorgvuldig sashimi snijdt op het afstudeerfeestje van Tirza. Toen ik zag dat de film zo startte, wist ik al dat de regisseur voor een andere invalshoek zou kiezen om het verhaal te vertellen. van den Berg koos er namelijk voor om te focussen op de reis van Hofmeester door Namibië. Het afstudeerfeestje, in grote lijnen ongeveer de eerste helft van het boek, kreeg een klein plekje toegewezen in de film in de vorm van twee korte flashbacks. Het deel in Namibië is niet zo uitgebreid in het boek, wel het afstudeerfeestje en enkele specifieke gebeurtenissen uit het leven van Jörgen Hofmeester. Hetgeen waar Grunberg dus voor het grootste deel op focuste, komen we meestal in flashbacks tegen in de film.

Waar is gastheer Hofmeester?

Door die compleet andere keuzes van van den Bergh is Hofmeester vanaf het begin al een engerd. Hij zit namelijk al in Namibië. Hij is dus al een wrak, op zoek naar zijn dochter Tirza. De momenten waarin Hofmeester zich voordoet als flamboyante gastheer met zijn huis in de Van Eeghenlaan, dé beste straat van Amsterdam, komen helemaal niet aan bod in de film. Zijn ontslag komt in beide media voor, alleen wordt de manier waarop hij ermee omgaat niet getoond in de film. In het boek doet hij namelijk elke dag alsof hij gaat werken, terwijl hij eigenlijk een hele werkdag zal doorbrengen op de luchthaven van Schiphol en zal wuiven naar onbekende mensen om niet 'verdacht' te lijken. Ik vond dit bijvoorbeeld wel een interessant stuk omdat dit weer aantoont hoe verknipt Hofmeester is en hoe graag hij de perfectie wil nastreven, maar daardoor alleen maar zieliger wordt.

Ik begrijp de positie van de regisseur wel hoor. Een film beperkt heel wat, dus pluk je het best er scènes uit die visueel het interessantst kunnen zijn voor de kijker. Alleen is het nu wel zo dat dat grote contrast tussen 'Hofmeester voor de buitenwereld' en 'Hofmeester in het echte leven' er helemaal niet is. En geloof me, daar draait het net om. Toch als je weet hoe Tirza's vermissing in elkaar zit. (Ik wil geen spoilers neerpennen.) Al moet ik ook zeggen dat de keuze om bijna heel de film af te laten spelen in Namibië ook niet zo bekoorlijk was. Namibië met haar criminaliteit en armoede interesseren me eerlijk gezegd ook niet echt en toch werden vooral die stukken extra uitvergroot in de film.

Mijn huisbaas op het scherm!

De personages, ook altijd interessant om te zien in hoeverre ze in een film overeenkomen met jouw reeds gemaakte beeld. In het boek werden er niet veel uiterlijke kenmerken prijsgegeven over de personages. Dan bestaan er voor mij twee manieren om een personage te 'zien'. Of ik beeld me een personage in op basis van iemand die in het echt bestaat, of ik kan er geen beeld bij krijgen, enkel vage uiterlijke kenmerken. Wanneer ik Tirza las beeldde ik me heel de tijd mijn huisbaas in bij Jürgen Hofmeester. Misschien omdat er ook echt gelijkenissen zijn op vlak van bepaalde handelingen. Toen ik de film zag, kon ik mijn ogen niet geloven: mijn huisbaas - eh iemand die er héél erg op lijkt - op het scherm! Zoiets heb ik nog nooit meegemaakt en geloof me, ze lijken echt op elkaar. Tirza vond ik dan weer verrassend marginaal ogen, semi-vettig haar, bleekjes een kap op aan tafel ... Toch alles behalve een 'zonnekoningin' zoals Hofmeester ze steeds noemt. Ook zijn vrouw vond ik niet goed gecast. In het boek is het een impulsieve griet die losbandig in het leven staat, een groot contrast met Hofmeester. In de film zag ik eerder een saaie, nette vrouw die onhandig haar sigaret vasthield. Als laatste zag Choukri 'Mohammed Atta' er veel ouder uit en kwam hij ook niet verlegen over zoals vaker werd benadrukt in het boek.

Slechte keuzes

Verder vond ik dat de regisseur vaak vreemde elementen in het verhaal voegde of belangrijke elementen eruit liet. Dat ontslag van Jörgen komt er heel terloops even in, zonder meer. Wat is de meerwaarde hiervan? Moest hij nu nog laten zien dat Jörgen dan dagelijks ronddwaalt op de luchthaven, had dit meer betekenis, maar dat deed hij zoals eerder gezegd niet. In Namibië is er plots een nare scène waarin zeeleeuwen opgeschrikt worden door een hyena. Eentje wordt gebeten en Hofmeester neemt het dode dier mee in de auto. Verder gebeurt er niets mee en kwam dit ook niet in het boek. Ik vond dit onnodig, misschien ook wel omdat ik heel gevoelig ben aan dierenleed. (Ja ik weet dat dat niet echt is gebeurd.) Het hedgefonds ... ! Waarom kwam dit er niet in? Dat legt een goede link met Jürgens obsessie voor Mohammed Atta. Er waren eigenlijk veel van die kleine keuzes die ik eerlijk gezegd 'slecht gekozen' vond. 

O ja, last but not least ... Het einde. Nu je weet hoe de regisseur is omgesprongen met het verhaal, zal het ook niet als een verrassing komen dat het einde totaal niet overeenkomt met het einde uit het boek. In het boek laat Jürgen Kasia achter op de luchthaven - heel zielig - en keert hij terug naar zijn huis waar hij opgewacht wordt door heel wat - ahum - mensen (geen spoilers). In de film laat hij Kasia achter in haar hutje. Haar mama ligt er niet meer vergezeld door heel wat vliegen ziek te wezen. Is ze dood? Is ze wat leuks gaan doen met het geld dat Jürgen op haar had gegooid? Geen idee. Plots zien we een close-up van Jürgens hand, bedekt onder de vliegen. Jürgen heeft Kasia niet achtergelaten. Hij ligt nu op de plek waar Kasia's mama lag. Zijn ogen zijn gesloten. Is hij dood? Is hij gewoon moe en is het zijn missie geworden om de mama van Kasia te vervangen? Wie weet ... Al maakt het mij eerlijk gezegd echt niet meer uit.

Yorgos Lanthimos, waar ben je?

Nog voor ik aan deze opdracht ging beginnen wist ik al dat ik het boek van Arnon Grunberg beter zou vinden dan de film van Rudolf van den Berg. Arnon Grunberg is namelijk goed in het omschrijven van absurde handelingen en dialogen, op een heel gewone manier. "Droog", zoals we het zouden zeggen. Dat maakt de sfeer in de verhalen van Grunberg boeiend en heerlijk raar, zonder dat het er dik wordt opgelegd. Ik kon me niet voorstellen dat die typische sfeer van Grunbergs werk ook zo overgebracht kon worden op het scherm, en dat was natuurlijk ook niet het geval. Ik denk dat dit enkel zou werken als je een regisseur à la Yorgos Lanthimos onder de arm neemt voor een verfilming van een boek van Grunberg. Dan zou de film mogelijk het boek wél kunnen overtreffen.